Babadan oğula geçen meslek: Çark ve ’bisküvi’ ustaları

Osmanlı’nın kadim el sanatları arasında önemli yere sahip çinileri, sektörün isimsiz kahramanları olan çark ve ‘bisküvi’ ustaları şekillendiriyor.

Anadolu’da özellikle Kütahya ve Bursa’nın İznik ilçesinde yaşatılan, Osmanlı’nın kadim el sanatları arasında önemli bir yere sahip çinilere, sektörün isimsiz kahramanları olan çark ve ‘bisküvi’ ustaları şekil veriyor.

Sırlama, desen ve boyama yapılmadan önceki haliyle “bisküvi” olarak bilinen çininin çamuruna şekil verilip fırınlanması ayrı bir ustalık gerektiriyor.

BABADAN OĞULA GEÇEN MESLEK

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’nün (UNESCO) Yaşayan İnsan Hazinesi ödülü verdiği, 2010 yılında vefat eden Kütahyalı ünlü çini ustası Sıtkı Olçar’ın isminin yaşatıldığı Çini İmalatçıları Sıtkı Olçar Sanayi Sitesi’ndeki atölyelerde ter döken çark ve ‘bisküvi’ustaları, yurt içi ve yurt dışında büyük ilgi gören tabak, vazo, fincan, süs eşyası gibi ürünlerin ortaya çıkarılmasında önemli rol oynuyor.

Babasının yönlendirmesiyle 12 yaşında çini sektöründe çalışmaya başlayan 53 yaşındaki Remzi Oruç, çininin sırlanması ve süslenmesinden önceki aşamaları anlattı.

Kentteki birçok atölyede çark ustası olarak çalıştıktan sonra 2000’li yılların başında kendi atölyesini açarak ‘bisküvi’ imal ettiğini aktaran Oruç, “Çini işinde çalışmaya başladığım yıllarda tamamen Kütahya’da çıkan doğal topraklardan çamur hazırlanıyordu. Çini çamuru, kaolin, doğal kil, terlemez kum ve maya denilen doğal toprakların karışımıyla hazırlanıyor.” diye konuştu.

“SEKTÖRÜN İSİMSİZ KAHRAMANLARIYIZ”

Oruç, çark ustası olarak yurt içi ve yurt dışında açılan birçok fuara katıldığına da değinerek, “Yurt içi ve yurt dışında raflarda, tezgahlarda, duvarlarda gördüğünüz tabak, vazo, fincan, süs eşyaları ve diğer birçok ürün, ben ve benim gibi ustaların elinden çıkıyor ama kesinlikle bizim ismimiz hiçbir yerde geçmez, yazılmaz. Biz bu sektörün isimsiz kahramanlarıyız.” ifadelerini kullandı.

Baba mesleği olan çiniciliğe 13 yaşında başlayan 45 yaşındaki çark ustası Latif Dikyol da çıraklık döneminde 2 yıl kadar çiniciliğin zımpara, astar gibi birçok aşamasında çalıştığını belirtti.

Dikyol, babasının tavsiyesiyle çark ustası olduğunu söyleyerek, şunları kaydetti:

“Çıraklık dönemim bittikten sonra babam, ‘Seni çarka geçirelim.’ dedi. Çark makinesinin başına geçtim. Burada da yaklaşık 2 yıl acemilikle beraber çini çamuruna şekil vermeye çalıştım. Zaman içerisinde elim alışmaya, daha iyi ürünler çıkarmaya başladım.

HaberlerGündem HaberleriSon dakika: MİT ve TSK’dan ortak operasyon! Kırmızı kategorideki terörist Nazlı Taşpınar etkisiz hale getirildi Son dakika: MİT ve TSK’dan ortak operasyon! Kırmızı kategorideki terörist Nazlı Taşpınar etkisiz hale getirildi .

Yaklaşık 30 yıldır da bu mesleği yapmaktayım. Küçüklü büyüklü birçok çeşitteki ürünleri imal ediyorum. Vazo, fincan, kapaklı küllük, küp, şekerlik, el-hamra vazo, lale vazo, kadeh, kavanoz, küre ve daha sayamadığım birçok ürünü üretiyorum ve bu ürünlerin tamamı kalıp kullanılmadan elimle yaptığım ürünlerdir.”

BİSKÜVİ NEDİR?

Kuvars, kum, kil ve silisyumdan hazırlanan çini hamuru, cam plakalar üzerine bez konularak ahşap çerçeveler içine el basıncı ile sıkıştırılıp, hamur bu haliyle nemine göre 3 gün ila bir hafta arasında kurumaya bırakılıyor.

Ahşap kalıplar (çerçeveler) içinden alınan kuru plaka elde zımpara ile gönyelenerek (istenilen boyutlara getirilerek) alt kenarları harç tutması (ıslak betona rahatça gömülmesi ve kuruyunca düşmemesi) için pahlanıyor.

(Bir parçanın keskin kenarını keserek pah durumuna getirmek, keskinliğini gidermek.) Yüzey düzeltme ve perdahı zımpara ile yapılıyor.

Hamurun karıştırılması ve elle sıkıştırılması sırasında oluşan irili ufaklı hava boşlukları, çininin don olayında görülen genleşmesini süspanse ederek, hamurun çatlamasını önlüyor.

Karışımında yüksek oranda kuvars bulunan, perdahlanan ve zımparalanan çini hamurları 900 derecede pişiriliyor ve 45 günlük süre sonunda fırınlardan boşaltılıyor. Bu fırınlanmış plakalara “bisküvi” adı veriliyor.

Ergül Tosun

[email protected]